Kven gjorde det?

Om det er noko som har opptatt folk til alle tider, må det vere spanande forteljinger. Dei "fleste" liker å la seg underhalde ved å lese om menneske som lar seg friste og tar sjanser, til trass for alle forbod, reglar og ikkje minst faren for å bli tatt. Fellesbetegnelsen på denne litteraturen er krim. Krim-bøker handlar som oftast om forbrytelser og mysterier som er uløyste. Korleis har dei utført ugjerninga? Kven vaar det som gjorde det, og kvifor? I nesten alle tilfella er det ein politietterforskar eller ein privatdekektiv som løyser kriminalgåta. Då finn ein jo også forbrytaren.
Eg er ein av dei som likar denne litteraturen. Eg trur eg har mange med meg der.

Det første minnet eg sjølv har om temaet krim, må vere Sherlock Holmes. Det er den engelske forfattaren Arthur Conan Doyle som har skrive om han. No er minnet mitt om han knytta til film, eg har ikkje lese bøkene om han. Sherlock Holmes er kanskje verdas mest kjente etterforskar. han var jo då også ein meister til å finne spor i daglegdagse ting og gjenstandar som ingen andre la vekt på. Dette var også lenge før datamaskinane og andre tekniske hjelpemidler var tilgjengeleg for bruk i etterforsking. Skurken blei alltid avsølrt.

England er kjent for å mange gode krimforfattarar. Likevel er det Noreg som vaar først ute i sjangeren. Verdas første kriminalroman blei skriven av nordmannen Maurits Christopher Hansen. Han skreiv "Mordet på maskinbygger Roolfsen" i 1840.
Ellers er litteraturen full av kriminalitet og forbrytere, og mange gonger er ikkje hovudpersonane vaksne heller. Eit døme på det er Oliver Twist. Den unge guten må stjele for å overleve. Så kan ein i den samanhengen spørre om han då er ein forbrytar som bør straffast. Eit born som er nødt til å stjele?? Skuldspørsmålet!?

Vi har og har hatt mange dyktige krimforfattarar her til lands. For å nemne nokre...... Anne Holt, Gunnar Staalesen, Ingvar Ambjørnsen (eg las mykje av han i tenåra), Jo Nesbø, Jon Michelet, Karin Fossum, Roald Dahl, Unni Lindell og Tom Egeland. Eg har sikkert utelatt fleire dyktige skribentar, men det er rett og slett av di eg ikkje kjem på dei i skrivande stund. Så dei får tilgje meg for at eg ikkje gjer dei krediten dei fortener:=)

I litteraturen er det slik at forbrytelser som oftast blir satt i samanheng med straff. Vi som lesarar, eller tv-tittarar for den saks skuld, forventer at det gode vinn til slutt. Det onde skal ikkje berre overvinnast, men gjerne få ein passande straff også.
Frå den norrøne mytologien har vi Loke som blei sjalu av di Balder fekk så mykje merksemd. Han sørger for å få han drepen. Gudane hevner seg og bind han fast til fjellveggen med eit giftbeger oveer seg. Kvar dag dryppa det gift over andletet hans. Kanskje, og berre kanskje, finn vi nettopp her grunnstammen i ei god forteljing. Det er nemleg kampen mellom det gode og det onde!?!
Sjølv i Bibelen finn ein historier om forbrytelser og straff. I følge bibelhistoria er menneskets første forbrytelse å stjele. Eg går sterkt ut ifrå at dei fleste då skjønner at eg snakkar om skapelsesforteljinga(ne). Adam og Eva spis av kunnskapens tre i Edens hage. I tillegg finn vi begrepet dødssynd i Det Gamle Testamentet. Der var det synder som var så alvorlege at dei blei straffa med dauden.(Dødssyndene: hovmod, misunnelse, vrede(sinne), dovenskap, gjerrigheit, fråtseri og utukt).

Som sagt, eg likar sjølv krimbøker best. Eg likar spenninga og det faktum at eg må lese heile boka for i det heile tatt skjønne kven som eigentleg er mordaren.

Sjølv om veldig mange likar krimromanar og det å lese generelt, er det visse ting ein må vere forsiktig med. Det kan faktisk vere livsfarleg å skrive bøker. Det veit vi med sikkerheit i dag. Vi som bur i Noreg veit kva det vil seie å ha ytringsfridom. Likevel, den må ikkje tøyast for langt, og spesielt ikkje med tanke på enkelte emnaer som går ut over våre eigne landegrenser. I 1989 skapte Salman Rushdie rabalder med romanen "Satanistiske verk". Khomeini likte ikkje boka og utstedte noko vi kallar for "fatwa". Det betyr at ein kan drepe eit menneske utan å bli straffa for det. Rushdie måtte skaffe seg livvaaktar og ikkje minst måtte han gå i dekning. Denne boka blei sett på som gudsbespottande (blasfemisk) og som eit direkte angrep på islam.
Boka blei likevel utgjeven her i Noreg, men med anonym oversettar. William Nygaard blei skutt utanfor huset sitt i Oslo og mange har hevda at Nygaard stod på Khomeinis daudsliste og at det var han som oversatte den.

Ytringsfridom handlar om å få lov til å meine og uttrykke det ein vil. Likevel er det ikkje alltid så lett. Ein skal passe seg for at innhaldet blir sårande og krenkande. Kven er det eigentleg som skal bestemme kva ein kan skrive om? Kva bør vere forbudt? Fleire forfattarar har endt i rettsalen.

Eg byrja med krim og endte opp med litt anna. Ein kan likevel sjå alt i samanheng. Generelt syns eg ikkje norske krimforfattarar trør over grenser med særleg store skritt. Dei held seg innanfor ein sjanger der ein har visse kriterier for at det skal bli ei vellukka bok. Det er skrivelysta som driv dei, ikkje politiske meininger osv....